Türkiye tarihinde ilk kez Pazar günü Haziran’da cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri birlikte yapılacak. Bu seçimlerle birlikte 16 Nisan 2017’deki referandumda kabul edilen cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi de tamamen yürürlüğe girecek.

Bu da 24 Haziran’da parlamento ya da cumhurbaşkanlığı yarışlarından çıkacak sonuçtan bağımsız olarak Türkiye’nin yönetim sisteminin değişeceği anlamına geliyor.

Peki bu değişiklikler ne getiriyor?

Başbakanlık makamı kaldırılıyor ve yürütmeye ait tüm yetkiler cumhurbaşkanına aktarılıyor. Cumhurbaşkanı hem devletin hem de hükümetin başı oluyor.

Cumhurbaşkanı bakanları, üst yargının birçok üyesini, üst düzey çok sayıda bürokratı ve sayısı yasal düzenlemelerde belirtilmeyen cumhurbaşkanı yardımcı ya da yardımcılarını atama yetkisine sahip oluyor.

Bütçeyi hazırlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) gönderme yetkisi de cumhurbaşkanına geçiyor. TBMM’nin, cumhurbaşkanı tarafından hazırlanan bütçe tasarısını reddetmesi halinde ise bir önceki yılın bütçesi yürürlükte kalmayı sürdürüyor.

Erken seçim kararını kim, nasıl alabiliyor?

Yeni düzenlemeler kapsamında TBMM ve cumhurbaşkanlığı seçimleri bundan sonra aynı gün yapılacak. Erken seçime gidilme kararı da hem TBMM hem de cumhurbaşkanı tarafından alınabilecek.

TBMM’nin erken seçim kararını ise beşte üç çoğunluk, bir başka deyişle üye tam sayısı 600’e yükseltilen mecliste 360 oyla alınabiliyor.

Ayrıca TBMM’ye cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açma yetkisi de veriliyor. TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun, yani en az 301 milletvekilinin vereceği önergeyle cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması talep edilebilecek, üye tam sayısının beşte üçünün, yani 360 vekilin oyuyla soruşturma açılmasına karar verilecek ve soruşturma açılmasının ardından Yüce Divan’a sevk için ise üçte iki çoğunluk, yani 400 milletvekilinin desteği gerekiyor.

Avrupa Konseyi’ne hukuki danışma organı Venedik Komisyonu, yeni sistemle ilgili kaygılarını dile getiriyor.

Komisyon, referandumdan önce hazırladığı raporda söz konusu değişikliklerin “yürütme gücünün aşırı düzeyde cumhurbaşkanının elinde toplanmasına ve parlamentonun bu gücün üzerindeki denetimini zayıflamasına” yol açtığını bildirdi.

Ancak başta iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi ise bu düzenlemelerin istikrar getireceğini savunuyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, meclisin ve milletvekillerinin “tarihte ilk kez kendi iradeleriyle yasama çalışması yapma” imkanına kavuşacağını söylüyor.

Muhalefet ise yeni sistemin “tek adam rejimi” olacağı eleştirilerini yöneltiyor. Muhalefet partileri ve cumhurbaşkanı adayları seçilmeleri halinde parlamenter rejimi geri getireceklerini vaat ediyor.

Erdoğan, daha önceki açıklamalarında Batı’daki başkanlık sistemlerini de örnek olarak göstermişti.

Batı’daki başkanlık sistemleri

Peki ama diğer ülkelerde başkanlık sistemi nasıl işliyor?

ABD’de kuvvetler ayrılığı ilkesi çok katı bir şekilde uygulanıyor ve yasama, yargı ve yürütme arasında kesin ayrımlar yer alıyor.

Kongre’nin bütçe tasarısını reddetmesi halinde, bir uzlaşmaya varılan kadar federal hükümet “kepenk indiriyor.”

Yüksek yargı ve kabine üyelerini başkan atıyor. Ancak bu kişilerine göreve başlayabilmesi için Kongre’den onay almaları gerekiyor.

Fransa’da hükümetin başı başbakan ve bazı dönemlerde hükümet ile cumhurbaşkanı farklı partilere mensup olabiliyor.

Fransız cumhurbaşkanı ülkenin en üst yargı organında görev yapan 9 yargıcın üçünü atayabiliyor. Bu sayı Türkiye’de 15’te 12.

Yeniden seçilme ile ilgili düzenlemeler

Türkiye’deki yeni sistemde de ABD’de olduğu gibi başkanlık süresi iki dönemle sınırlandırılıyor.

Buna göre, bir kişi 5’er yıldan en fazla iki dönem ve toplamda 10 yıl cumhurbaşkanlığı yapabiliyor.

Yeni düzenlemelerde buna istisna olarak, bir kişinin ikinci dönem cumhurbaşkanlığı sırasında TBMM’nin erken seçim kararı alması getiriliyor.

Buna göre, cumhurbaşkanının ikinci döneminde TBMM’nin erken seçim kararı alması halinde ise aynı kişi üçüncü kez aday olabiliyor.

Cumhurbaşkanlığı makamının “herhangi bir nedenle” boşalması halinde 45 gün içinde yeni seçimlerin yapılması ve bu süre içerisinde de cumhurbaşkanı yardımcılarının birinin vekale etmesi öngörülüyor.

Genel seçimlere bir yıldan daha az bir zamanın kalması halinde de TBMM seçimlerinin de cumhurbaşkanlığıyla birlikte yenilenmesi gerekiyor.

Seçimlerin yenilenmesi kararının alınması halinde, bunun 48 saat içinde Resmi Gazete’de yayınlanması ve takip eden 60’ncı günden sonraki ilk Pazar günü hem cumhurbaşkanlığı hem de TBMM seçimler birlikte yapılıyor. (BBC Türkçe)