Analiz: Esad yönetimi neden hızla çöküyor?

ABD'nin önde gelen dış politika organlarından Foreign Policy'de yayınlanan bir makalede, Suriye'de 'çöküş sürecinin hızlandığına' dikkat çekildi. Makalede, Esad yönetiminin ekonomik çöküş, organize suçların yayılması ve uluslararası desteğin azalması nedeniyle tarihinin en kırılgan döneminde olduğu vurgulanırken, Suriye'nin geleceğinin her zamankinden daha belirsiz olduğunun altı çizildi.

Foreign Policy'de yer alan makalede, başta terör örgütü HTŞ olmak üzere hükümet karşıtı silahlı grupların son bir haftadır Suriye'de kaydettikleri hızlı ilerlemenin nedenleri hem ülke içi dengeler hem de İran ve Rusya gibi yabancı müttefiklerin pozisyonları açısından değerlendirildi. 

İşte, o makaleden öne çıkanlar...

SALDIRI 'SÜRPRİZ' DEĞİL

Başta terör örgütü HTŞ olmak üzere Suriye'deki silahlı muhalif gruplardan oluşan bir koalisyon, Suriye'nin kuzeyinden kapsamlı bir harekat başlatarak Humus şehrine ulaştı ve yaklaşık 250 şehir, kasaba ve köyü kontrol altına aldı. 

Silahlı gruplar, yaklaşık 1 hafta içerisinde kontrol ettikleri toprakları iki katına çıkardı. Bu saldırılar sonucunda, Suriye'nin ikinci büyük kenti Halep yalnızca 24 saat içinde düştü.

Bugün, Esad'ın pozisyonu her zamankinden daha kırılgan bir noktada. Müttefikleri Rusya ve İran, hükümet güçlerinin dağılmasını önlemek için ellerinden geleni yapmaya çalışsa da sahadaki gerçekler karşısında etkisiz kaldılar. Cihatçı Heyet Tahrir el-Şam’ın (HTŞ) ekim ortasında duyurulan saldırı planları ve buna karşılık Türkiye’nin müdahalesi ve Rusya’nın hava saldırıları göz önünde bulundurulursa, bu saldırının bir sürpriz olmadığı anlaşılıyor.

RUSYA'NIN YATIRIMLARI

Rusya’nın, son sekiz yılda Suriye ordusunu yeniden inşa etme çabalarının işe yaramadığı açıkça görüldü. Rusya’nın özel birlikler (örneğin, 25. Özel Görev Tümeni) oluşturma çabalarına rağmen, Suriye ordusu genel olarak disiplinsiz, koordinasyonsuz ve zayıf durumda. Hükümet güçlerinin askeri yapısı hem içten hem de dışarıdan parçalanmış vaziyette. Milis gruparın komutanları, rejim ordusundan daha etkili bir askeri gücü temsil eder halde. Rusya’nın orduya sağladığı tek ciddi yenilik, intihar dronları olsa da, bu teknoloji HTŞ’nin "Kataib Shaheen" (Şahin Tugayı) dron birimi tarafından etkisiz hale getirildi.

HTŞ'NİN YÜKSELİŞİ

Terör örgütü HTŞ, 2020’den bu yana askeri kapasitesini önemli ölçüde artırdı. Özellikle Asaib el-Hamra (Kızıl Birlikler) gibi özel kuvvetler benzeri birimler ve gece operasyonlarında etkili olan Saraya el-Harari (Termal Tugay) dikkat çekti. HTŞ tarafından kullanılan seyir füzeleri ve patlayıcılar, Suriye rejiminin ağır silahlarını etkisiz hale getirdi. Silahlı gruplar, keşif dronları ile rejimin savunmasını alt etti.

HTŞ taarruzu, hükümet güçlerinin Hama merkezindeki iki ayrı cepheden hızla geri çekilmesine yol açtı. Ülke genelinde, Şam yönetimine yönelik direniş yeniden başlarken, güneyde Dera, merkezde Humus ve doğuda Deyrizor gibi yerlerde hükümet güçleri büyük zorluklarla karşı karşıya. Esad’ın daha önce 2015’te yaşadığı benzer bir durum, Rusya’nın askeri müdahalesiyle çözülmüştü. Ancak bu kez, Esad’ı kurtaracak bir dış destek mevcut değil.

ÇÖKÜŞÜN TEMELLERİ

Uluslararası toplum, yıllarca Suriye krizinin “donmuş” bir durumda olduğunu varsayarak Esad’ın zaferini kaçınılmaz görmüştü. Bu nedenle, Suriye’ye olan ilgi azaldı, diplomasi sona erdi ve kaynaklar başka küresel meselelere yönlendirildi. Arap ülkeleri, 2023’te Esad ile normalleşmeye başladı ve bazı Avrupa ülkeleri, Suriye’ye yönelik politikalarını yeniden gözden geçirdi.

Ancak Suriye’nin ekonomisi yıllardır çökmüş durumda. 2020’deki ateşkesten bu yana Suriye lirası hızla değer kaybetti; 2020’de 1 ABD doları 1,150 Suriye lirası iken, bugün 17,500 seviyelerine çıktı. İnsanlar yoksulluk sınırının altına düştü, devlet yardımları kesildi ve organize suç gelirleri halka fayda sağlamadı.

Ayrıca Suriye şu anda, dünyanın en büyük uyuşturucu üretim merkezlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bu ticaret, ülkenin güvenlik yapısını derinden etkilerken, suç ağları ve savaş lordları, meşru hükümet içindeki son birliktelik unsurlarını da yok etti.

BÖLGESEL VE KÜRESEL FAKTÖRLER

Rusya’nın Ukrayna savaşı ve İsrail’in Ekim 2023’te İran ve vekil gruplarına yönelik saldırıları, hem Rusya’nın hem de İran’ın dikkatini Suriye’den uzaklaştırdı. 27 Kasım’da başlayan muhalefet saldırısı sırasında, Rusya, İran ve Hizbullah sahada varlık gösterse de ağır kayıplar verdi.

Şam yönetimi ekonomik kriz, organize suçların yayılması, uluslararası ilginin azalması ve muhalefetin yeniden canlanmasıyla birleşen çok yönlü bir baskıyla karşı karşıya. Hükümetin şu anki durumda bu zorlukların üstesinden gelebilmesi neredeyse imkânsız görünüyor.

Bu koşullar altında, Suriye’nin geleceği her zamankinden daha belirsiz.