Türkiye'de kadın caz vokal geleneğinin öncülerinden: Ayten Alpman

"Ben Böyleyim", "Memleketim" ve "Ben Varım" adlı eserlere yaptığı yorumlarla unutulmayan caz sanatçısı Ayten Alpman'ın ölümünün üzerinden 13 yıl geçti.

Ayten Alpman, Devlet Tiyatroları müfettişi Fahrettin Alpman'ın kızı olarak 10 Ekim 1929'da İstanbul'da dünyaya geldi. Küçük yaşlarda anne ve babası ayrılan sanatçı, Nişantaşı Kız Lisesinde öğrenciyken tanıştığı İlham Gencer sayesinde müziğe ilgi duydu.

Önce İngilizce şarkılar söyleyen Alpman, üvey babasının işi nedeniyle gittikleri Malatya'da bir ay kaldıktan sonra, İstanbul'da yaşayan anneannesinin yanına taşındı.

Alpman, çocukluğuna ve okul hayatına dair bir röportajında şunları anlatmıştı:

"Yeşilköy'de doğdum, annem dünyanın en güzel kadınıydı, kızıl saçları vardı. Babamdan ben 3 yaşındayken ayrıldı, ben annemle büyüdüm, babamı çok az hatırlarım. Bir gün Nişantaşı Kız Lisesinde okurken beni görmeye gelmişti, korkudan yanına çıkamadım. Herhalde annemin onu kötülemesinden korkuyordum. Annem dedemin doktoruyla evlendi, çok büyük bir evde kalabalık bir aile olarak yaşardık. Ortaokulu Erenköy Kız Lisesinde bitirdim, leyli olmaktan sıkıldım ve bir yıl da Nişantaşı Kız Lisesinde okudum. Sonra tekrar Erenköy Kız Lisesine döndüm ama kendisine çok yakınlık gösterdiğim bir kız arkadaşımın iftirası yüzünden okuldan uzaklaştırıldım. Hayatım boyunca hep zayıf olanlara, hastalara, özürlülere karşı içimde bir zaaf oldu ama bana da böyle bir arkadaşım ihanet etti, hiç kaçmadığım halde okuldan kaçtığımı söyledi. Disiplin kuruluna verildim ve ceza olarak simsiyah uzun saçlarım bir tarafından kesildi. Üvey babam 'Bir yıl okula gitme, evde otur sonra tekrar devam edersin.' dedi. Ama kısmet işte, o kış okulum yandı ve ben bir daha asla o okula dönemedim."

Sanatçı, liseden mezun olduktan sonra İlham Gencer'in solistlik önerisiyle İstanbul Radyosunda program yapmaya başladı. "You Are Always In My Heart" adlı şarkıyı radyoda yorumlayan Alpman, verdiği bir röportajda o günlere dair şunları söylemişti:

"İlham'la bağımız hiç kopmamıştı. O sıralarda, 1949'da İstanbul Radyosu açıldı. İlham geldi, 'Radyoda bize 15 dakika verdiler. Her çarşamba iki parça çalacağız. İki parça da sen söyleyeceksin.' dedi. Apar topar radyo programlarına başladık. Derken gençliğin sevgilisi olduk mu? O sıralar İstanbul'da hiç Türk şarkıcı yok. İlk kadın şarkıcı Sevinç Tevs'di. Ona çok özeniyordum. Arkadan Rüçhan Çamay çıktı. Ben üçüncüyüm."

ARİF MARDİN'İN YÖNLENDİRMESİYLE CAZ ŞARKILARI SÖYLEDİ

Ayten Alpman, sahneye ilk kez Taksim Belediye Gazinosu'nda düzenlenen bir tıp balosunda çıktı.

Arif Mardin'in yönlendirmesiyle caz şarkıları söyleyen sanatçı, profesyonel sahne çalışmasına ise 1952'de Yeşilköy Deniz Park Oteli'nde başladı, 3 ay sonra Kervansaray Gece Kulübü'ne geçti.

Türkiye'de kadın caz vokal geleneğini başlatan isimlerden biri sayılan sanatçının, 1953'te evlendiği İlham Gencer'den Ayşe ve İlhan isimli iki çocuğu oldu. Gencer'in Çatı Gece Kulübü'nü kurmasının ardından orada sahne almaya başlayan sanatçı, ilk plağı "Sayanora/Passion Flower"ı 1959'da yayımladı.

Alpman ve Gencer'in evliliği 1960'ta sona erdi. Müziğe İsmet Sıral Orkestrası ile devam eden sanatçı, 1963'te gittiği İsveç'te 2 yıl Sıral ile 1 yıl da başka bir caz orkestrasıyla sahne aldı.

"SENSİZ OLMAM" ŞARKISI BÜYÜK İLGİ GÖRDÜ

Türkiye'ye döndüğünde, yabancı şarkılara Türkçe sözlü uyarlama modası başlasa da Alpman caz şarkıları söylemeyi bir süre daha sürdürdü.

Aranjman uyarlamalarının öncüsü Fecri Ebcioğlu'nun ısrarıyla bu furyaya daha fazla direnemeyen sanatçı, uyarlama eserlerin yer aldığı "İnan Bana/Ayrıldık Yalnızım" adlı 45'lik plağı 1967'de müzikseverlerle buluşturdu.

Sezen Cumhur Önal ile birkaç 45'lik yapan Alpman'ın Ebcioğlu ile yaptığı "Sensiz Olmam" şarkısı büyük ilgi gördü.

Sözlerini Fikret Şeneş'in yazdığı, Alpman'ın 1972'de seslendirdiği "Bir Başkadır Benim Memleketim" şarkısının olduğu plak ilgi görmedi. Ancak şarkı, 1974'teki Kıbrıs Çıkarması'nda TRT'de çok sık çalınınca, yeniden 45'lik olarak piyasaya sürüldü ve büyük satış rakamlarına ulaştı.

Mireille Mathieu'nun Fransızca seslendirdiği eser, Alpman'la özdeşleşti.

Ünlü sanatçı, 1953'te "Aşk Izdırabtır" ve 1974'te "Tek Başına" adlı filmlerde rol aldı. "İstersen", "Sensiz Olmam", "Tek Başına", "Yanımda Olsan", "Ben Varım", "Ben Böyleyim" ve "Yaz Yağmuru" isimli şarkılara imza attı.

Bir röportajında Ayten Alpman, "Müzik insanın yaşamı, hayatı, kısacası her şeyidir. Müziksiz bir hayat olmaz, mutsuz da olsam mutlu da olsam müzik dinlerim. Yemek içmek ne ise müzik de o işte, bitmeyecek bir ihtiyaç, yaşamın sürmesi için gereken bir şey." ifadelerini kullanmıştı.

İki uzunçalar (longplay) da yapan Alpman, son profesyonel sahne çalışmasını 1990'da İstanbul Yeniköy Bilsak Kulübü'nde gerçekleştirdi.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından 2007'de düzenlenen İstanbul Caz Festivali'nde "Yaşam Boyu Başarı Ödülü" alan sanatçı, akciğer yetmezliği nedeniyle 20 Nisan 2012'de 83 yaşında vefat etti.

Ayten Alpman'ın albümlerinden bazıları şunlar:

"İnan Bana/Ayrıldık Yalnızım (1967), Seni Unutmak Senden Kaçmak İstiyorum/Kim Demiş Aşk Yalandır Diye (1967), Bu Sana Son Seslenişim/Sevmedim Hayatı (1967), Sensiz Olamam/Aynalar Aynalar (1970), Bir Başkadır Benim Memleketim/Yaşamak İçin (1971), Memleketim/Unutsana (1973), Ben Yürürüm Yana Yana/Iraktır Yolların (1974), Ben Böyleyim (1976), Son Bir Defa/Neden Sanki Bu Dünya Dar Geliyor İnsana (1977), Eski 45'likler (1999), Bir Başkadır Ayten Alpman (2007)" Sözcü