Vatikan'da Osmanlı Eserleri

Araştırmacı-yazar Rinaldo Marmara'nın ''Vatikan'ın Gizli Arşiv ve Kütüphanesi'nde Bulunan Osmanlıca Eserler ve İstanbul Konulu El Yazmaları'' başlıklı makalesi, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi'nde yayımlandı.

Vatikan Kütüphanesi'nde takriben 70 bin el yazması, 100 bin öz geçmiş, bir milyon basılı kitap, 100 bin harita ve çizim bulunduğunu belirten Marmara, Vatikan Gizli Arşivi'nde ise dünyanın birçok devletinin tarihi ile ilgili çoğu gün ışığına çıkmayan yüz binlerce tarihi evrak olduğunu kaydetti.

Vatikan'ın Arşiv Kütüphanesi'nde Türk tarihine ışık tutacak nitelikte çok değerli evraklar bulunduğunu bildiren Marmara, şu bilgileri verdi:

''Fakat bunları bulup çıkarmak hem zaman hem de yılların deneyimini gerektirir. Osmanlı sultanları ile zamanın papalarının veya kralların yazışmaları dikkate değer niteliktedir. Mesela Papa IX. Pio'nun Abdülmecid'e yazdığı 20 Haziran 1848 ve 9 Şubat 1850 tarihli mektuplar... Bolognetti bölümündeki, tarihsiz bir evrak ise Sultan III. Ahmet ile Papa VII. Alessandro arasındaki gerçek dostluğu dile getiriyor. Yine aynı bölümde III. Ahmet'in Polonya Kralı'na yazdığı 30 Eylül 1703 tarihli mektubunda, tahta çıkışını haber vererek bir önceki sultan ile yaptığı barışı onaylıyor.
Bolognetti bölümündeki 65 sayfalık bir el yazmasında, Francesco Zenco, II. Beyazıd zamanına ait Türk örf ve adetlerini anlatıyor. Borghese bölümünde ise Türkiye'yi anlatan Giacomo Soranzo'nun 1576 tarihli 40 sayfalık el yazması mevcuttur.
Dışişleri-savaş bölümü arşivlerinde, VI. Reşad'ın Papa'ya yolladığı el yazması mektubu bulunmaktadır. Sultan, mektupla ilgili III. Mehmet'in IV. Pol'a 9 Mart 1556 tarihli yazısı, IV. Mehmet'in Fransa Kralı XIV. Louis'e yazdığı mektup ve cevabı, III. Murat'ın Polonyalılara Eylül 1575 tarihli yazısı, II. Osman'ın 13 Şubat 1620 tarihli mektubu ve IV. Süleyman'ın I. Leopoldo'ya gönderdiği 1701 tarihli mektubu sayabiliriz. Aynı arşivde, 1898 yılında Sultan'ın, Vatikan'a gönderdiği hediyeleri görmek de mümkündür.''

Marmara, İstanbul'daki eski Ruhani Reisliği'nin arşivlerinin ise Vatikan'da 196 dosyada muhafaza edildiğini belirterek, dışişleri bölümünde ise Lozan Antlaşması ve gayrimüslümler hakkında tarihi vesikalar yer aldığını bildirdi.

Vatikan Kütüphanesi'nin muhtelif bölümlerinde, İstanbul konulu 14-18. yüzyıllara ait el yazmaları bulunduğunu kaydeden Marmara, bunlar arasında, ''İstanbul'un Tasviri 1629'', ''Türklerin Örf ve Adetleri'', ''İstanbul Yangını 1633'', ''Şehrin Tasviri Osmanlı Ordusu ve Devlet Yönetimi Hakkında Bilgiler'', ''İstanbul'un Fethi'' gibi eserlerin bulunduğunu bildirdi.
Vatikan'ın gizli arşivlerinde, İstanbul şehrini anlatan el yazmalarının da mevcut olduğunu belirten Marmara, bunlara örnek olarak 1582 yılına ait Maffeo Veniero'nun İstanbul Tasviri'ni ve Venedik Sefiri Marcantonio Barbaro'nun 1573 İstanbul Anlatımı'nın sayılabileceğini bildirdi.

Rinaldo Marmara, 500'e yakın Osmanlıca el yazmasının, Vatikan Kütüphanesi'nin beş ayrı bölümünde muhafaza edildiğini belirterek, kütüphaneye ilk giren el yazmaları arasında 443 sayfalık çok konulu dini bir eserin sayılabileceğini kaydetti. Bunlar arasında, Kutbüddin İzniki tarafından kaleme alınan ibadet ile ilgili 420 tarihli Mukaddime, Hazreti Muhammed'in kızı Fatma'ya kadınların görevleri hakkındaki vasiyeti, Recep ve Şaban aylarının önemini anlatan eserin yer aldığını belirten Marmara, makalesinde şöyle devam etti:

''Kütüphanede 4 değerli Osmanlıca el yazması eser bulunmaktadır. 1689 yılında vefat eden İsveç kraliçesi Cristina'nın kütüphanesine ait olan bu eserler 1690'da Papa VIII. Alessandro tarafından satın alınmıştır. Bunlardan bir tanesi Jos Von Hammer tarafından çok değerli olarak tanımlanan Aşıkpaşazade'nin Tevarih-i Ali Osman adlı eseridir. İstanbul'da Breves tarafından satın alınan bu eser, varisleri tarafından başka el yazmalarıyla birlikte VIII. Louis'e satılmıştır. Sanat ve bilim dalında Hizr İbn Abdullah'ın müzik kitabı, coğrafya konusunda Nil Nehri'nin haritası, eczacılığa ait reçeteler bu eserler arasında yer alıyor.
Vatikan'daki Türkçe el yazmalarının bir bölümü, ünlü gezgin Pietro Della Valle'nin seyahatlerinden ve bilhassa 1614-1615 yıllarında bulunduğu İstanbul'dan getirdiği koleksiyonundan meydana geliyor. Bu el yazmaları, Vatikan'a 1718 yılında, Papa XI. Clemente'nin hediyesi olarak gelmiştir. Kendisi de bu el yazmalarını, 1652'de vefat eden Della Valle'nin yeğeni ve mirasçısı olan Marki Rinaldo Del Bufalo'dan almıştı. Valle'ye ait el yazmalarıyla beraber Papa XI. Clemente'nin hediyesi olarak birkaç Türkçe el yazması da Vatikan Kütüphanesi'ne girmiştir. ''

Marmara, Vatikan'ın araştırmacılara sunduğu arşiv ve kütüphane bilgilerinden, Türk tarihi ile ilgili olanların çıkarılıp dünyaya tanıtılması gerektiğini kaydetti.